Látin er hann Niclas á Burgundiu
Tórbjørn Jacobsen:
Farið er um skýming, og lotið munar lítið í havnini, tað ber upp fyri - Rókalandið og Høganes taka megina úr lágættunum. Úti á múlanum á Molanum síggjast konturarnir av einum sandbáti, deksljósini framvið keysingini skyggja sum mureldar í myrkrinum, tað er onki at í sjónum, kortini liggur Burgundia og vaggar mjúkliga, meðan hon isar í trossarnar og kimiliga kínir fendarunum. Har hevur hon ligið alt tað sum eg kann minnast, táið hon ikki hevur verið í vinnu. Fleiri skip við sama navni. Huglagið er kortini øðrvísi í kvøld enn tað plagar, onkursvegna tykist tað, sum syrgir hon sáran ein falnan mann, sum meira enn nakar gjørdist ímyndin av henni og hon av honum.
Niclas Højgaard, Niclas á Burgundiu, er deyður. 68 ára gamal. Tað ørkymlar og kløkkar, táið feigdin ger um seg, - í serligan mun tá hin falni er skrúvaður saman á sín heilt serliga hátt, og harvið er meira sjónskur í býarmyndini, fyri ikki at siga í havnarmyndini, enn tey flestu. Tað finst onki copy av Niclasi, hann var originalur, virkin, eitt dýr til arbeiðis, opinskáraður, gløggur, klókur, skjótur og óvanliga sterkur. So magnfullur, at man ofta hoyrdi tikið til, at hann helst var tvívøddaður. Kanska kendi tú tað á klípikraftini í handartakinum, labbarnir sum kolskeiðir, hvassir sum stál og ofta skamfílaðir av ovtøku. Loðnir vóru teir ikki, lógvarnir.
Hann var sonur Jakku inni í Gerði á Toftum og Leu, sum var slektað úr Sandavági. Vit, á mínum aldri, minnast tey bæði, serliga frá tíðini tey stjórnaðu Sjómansheiminum í Runavík, og fyri tað mesta búðu har. Tá bar til at reka gistingarhús í býnum, og løturnar eru ikki so fáar, vit ungu dvøldu um teirra leiðir fyri áratíggjum síðani.
Jakku var uppilagstur skipari, og tað man ikki vera komið av ongum, at Sjómansmissiónin hevur hildið hann vera, so segði maðurin: “The right man on the right place.” Jakku hevur ta serstøðu ímillum flestu skiparar í Føroyum, at hann er forævigaður í bókmentunum. Í einum nýbroti í føroyskum skaldskapi er skonnartin Kongshavn, ið hann átti saman við øðrum, karmurin um eina av bestu bókunum, sum higartil er skrivað á føroyskari tungu. Í Grønlandi við Kongshavn. Høvundurin, Magnus Dam Jacobsen, var við honum tað eina árið, í 1965, teir róðu út við bátum frá fleiri firðum og havnum haryviri, og tann gløggi eygleiðarin, av Kamarinum í Havn, hevur flættað saman eitt heilt sjaldsamt univers burturúr tí, sum fyri flestar fiskimenn er ein avgreiðsluspurningur, áneyðin fyri at breyðføða konu og børn.
Hann skrivar um Jakku: “Hann kemur úr stýrhúsinum, kahúttini ella lastini, har hann hevur verið og rivið um. Hann er skipari, ikki divanskipari. Luttekur í øllum vanligum arbeiði”............”Stórur, tungur og álvarssamur kemur skiparin niður gjøgnum lejdarin. Sjáldan er, hann smílir, men tað hendir, og so er tað sum sólrípur gjøgnum skýggj”............”Hansara er ábyrgdin fyri manning og reiðarí. Tað eru ikki veikleikarnar hann skal vísa, men styrkina. Moralurin skal ikki undirgravast, men stimbrast. Sjálvandi eru skiparar ymiskir, men soleiðis var skiparin á Kongshavn, og hann var ein góður skipari.” Uttanveltaði metingarmaðurin hevur við hesum staðfest, at Niclas var úr sera góðum bergi brotin.
Nú berst tú ikki eyga við ein óvita á havnarlagnum longur, tíansheldur í fjøruni. Róð verður út á alnótini afturvið poppkorni og amerikanska sukurvatninum Coca-Cola. Í okkara óvitaárum var fjøran og í serdeilisheit keiin slaraffenlandið, har vit spældu, og um 11-12 ára aldur vórðu vit tiknir uppí arbeiðið hjá teimum eldru. Tað var at kalla ikki framkomandi fyri sildatunnum, sum ofta vóru stakkaðar upp í fleiri hæddum. Oftani vóru tað moyrir smádreingir, sum komu til húsar aftur, eftir at hava rullað, reist upp eftir enda, lagt niðuraftur og lakað tunnurnar og serstakliga eftir at hava hálað í og lorað bumm gerdurnar á sluppunum, táið tunnurnar, á tremur við havsins gylta saltaða silvuri, sildini, skuldu syftast inn um bulvirkið á bryggjuni. Hetta var tann tíðin, táið býurin tók skap, og alt fleiri vitalar funktiónir løgdust til. Eitt nú smiðjur, hvørs tænastu vaksandi talið av skipum hevði stórar áneyðir fyri.
Niclas gjørdist á ungum árum ein partur av hesum umhvørvinum, og hann valdi handverkið. Eitt heilt stutt skifti var hann í læru í lítlu gulu smiðjuni úti við Løkin, og síðani lærdi hann jarnsmíð í tí landskendu smiðjuni - Runavíkar Mekaniski Verkstaður, sum Kjartan Mohr keypti frá Hagga Rein, táið hesin varð starvssettur sum megindreygari á verkstaðnum hjá Tórshavnar Skipasmiðju. Eftir tilmæli frá gitna smiðinum Jóhannesi Olsen, á Skála, gjørdist Oliver Rasmussen nú smiðjumeistari í Heiðunum. Undir hansara veingjabreiði fekk Niclas kálvføðingina í hesum fantastiska handverki, saman við nógvum øðrum ungdómum í oynni, sum veruliga hava munað á føroyskum og útlendskum kjølum. Seinri tók Arni, farbróðurin, við sum smiðjumeistari, og nú fylgdust jarnsmiðirnir báðir heim úr høvuðsborgini hetta seinasta strekkið eftir lívlátið. Tað er ómetandi hvønn týdning hesar smiðjurnar hava havt fyri tøkniliga framlopið hjá Føroyum. Somikið meira órógvandi er tað, at áhugin og møguleikarnir eru tódnaðir í okkara tíð á hesum mótinum.
Niclas hevði eitt viðføtt brek, sum fleiri okkara meira og minni eru befongdir við, hann stamaði so illa, at ofta kundi tað vera torført at samtala við hann yvirhøvur. Á høgættunum kundu bæði ein og tveir minuttir ganga, áðrenn hann fekk orðið upp, hann gapaði og royndi at greiða tað sum heilin vildi, men tað var so eiðasørt, hóast rykkingarnar vóru øgiligar, og tú oftani bart ótta fyri, at kjálkabeinini fóru úr lið. Teir siga mær, her á keiuni, at hann bara einaferð var ov seinur, táið hann lærdi hjá Olivari. Hesin seinri hevði tað kendu Gregersen tendringina úr Gøtu, óvanliga stutt fjús, men tað gongur skjótt úr aftur, og tá hann hendan ísakalda vetrarmorgunin við heitum fjúsi spurdi Niclas, hvør orsøkin var til seinkanina, og hesin eftir mikið stríð og strev fekk stamað framúr sær, at køksklokkan hjá Leu var fryst, og at hann tí var komin í tíðarvillu, tá fekk skálamaðurin í Heiðunum ikki hildið sær, og so var tann miseran beind av vegnum med alla.
Niclas var við Kongshavn hendan túrin, táið hin legendariska bókin hjá Magnusi bleiv skrivað. Á myndini stendur hann úti við lúnningina saman við Palla og Jákupi. Seinri fór hann við kenda vegaranum John Dam úr Vestmanna, sum tá revolutioneraði føroyskan fiskiskap á grønlandsmiðunum við Vesturvarða. Hetta var ein strævin tíð, hon er eisini forævigað í sera væl frágingnu bókini hjá Helga Jacobsen um skiparan, sum fann tað reyða gullið á fjarleiðum. Niclas var við tann gitna veturin, táið teir frystu inni í Diskovíkini.
Skipið var ikki smíðað til hendan ekstrema kuldan, tíansheldur til fastan ís, bjálving var at kalla ongin, feskvatnstangarnir frystu og so hendi tað ringasta av øllum í hesum elementinum, skipið varð skrúvað upp á ísin, og legði seg alt meiri á annað borðið. Teir bardust ein heroiskan kamp fyri at bjarga skipi og manning, og tað eydnaðist. Kjølurin var strektur til eitt tað størsta ævintýrið í føroyskari fiskivinnusøgu. Hann hevði omaná smiðjulæruna tikið nám í maskinfrøði, hóast stamingartrupulleikan, og hann sigldi eisini við Árna Dam, núverandi russiska konsulinum, tá hesin førdi Blik hjá Skipafelagnum Føroyar. Niclas hevur onkuntíð sagt mær frá hvussu tað háttaði seg, táið munnligu próvtøkurnar vóru á Maskinskúlanum, men eg gjørdist skjótt greiður yvir, at hetta kundi ikki beskrivast, hetta mátti upplivast. Líkamikið, hann kláraði hetta alt við ein glans. Jakku var farin undir at súgva og at selja sand og onkuntíð at sigla við farmi kring oyggjarnar. Niclas gjørdist ein partur av hesum, og mong eru skipini, sum teir hava átt og brúkt í hesum gesjeftinum. Runavíkar havn hevur altíð verið basan, sandgoymslan hevur eisini verið her, og teir eru fáir, sum hava farið so oftani inn og út um molan sum Niclas øll hesi árini. Sjálvur var hann við til at gera leingingina av Molanum, táið kisturnar skuldu flytast av Rókalandinum og setast á undirsjóvarsokklarnar, har sum Burgundia ímillum hundrað- ella túsundtals túrar hevur havt sítt fasta legupláss øll hesi árini.
Seinri vaks virksemið. Umvegis stórar havnaútbyggingar í Føroyum, eitt nú í Skopun og heima á Sandi, varð farið út um landoddarnar. Í áravís var hann við í fleiri stórum verkætlanum í Danmørk. Eitt nú táið hin øgiliga brúgvin um Stórabelt gjørdist veruleiki, táið havnin í Áarósa var bygd út og táið stóra ravmagnsverkið á Svanemøllen í Keypmannahavn sá dagsins ljós.
Einaferð vit lógu á sleipistøð í Fredericia, legði ein føroyskur sandbátur við Merkinum á stong til bryggju. Nú er tað Niclas, hetta var táið mikla verkætlanin um Stórabelt skuldi byrja, og hann var líka bráðræsin og spentur sum altíð. Nú hava vit ikki sitið lørini av hvørjum øðrum, kortini hava vit kenst sum oyggjar- og bygdarmenn gera tað, og fullu altíð í prát, tá okkara vegir skaraðust, - í eini krambúð, við ein benzintanga ella sum oftast á bryggjuni. Kemiskt vóru vit á bylgjulongd, høvdu verið og vóru í tí sama umhvørvinum, maritima elementinum, tað var bara tá politikkurin kom á dagsskránna, at vit sótu á hvør sínari gongustjørnu. Diametralir mótsetningar, hann sambandsmaður og eg tjóðveldismaður, men tíbetur hava vit megnað at rætta okkum inn soleiðis um okkara leiðir, at til ber at samtala tvørtur um politisk mørk, annars steðgar alt samskifti upp, og oyggin verður, til miklan trega fyri øll, klovin í tvinnar lutir í øllum málum - av tjóðskaparmálinum.
Hann var fryntligur, mangan ómetaliga skemtiligur, og tú hómaði altíð eina latenta ferð í honum, hóast hann steðgaði á eina løtu og útstoytið ikki samsvaraði við viljan at flyta seg skjótari enn øll onnur. Vit sum hava búleikast við fjørðin hava varnast, at dagarnir vóru langir. Ómetaliga drúgvir mangan. Áðrenn tey flestu vóru frammi, fór hann stimandi út um Saltnes, út um Grynnuna, og ofta vóru tey flestu farin niður í rekkjuváðina, táið siglingarljósini dagaðu undan Nesinum aftur. Tað kemur mær fyri, at tú kanst hava arbeitt í hundrað ár, hóast gregorianski kalendarin sigur, at tú bara fekst 68 ár upp á hespuna, og øvut kanst tú liva í hundrað ár, og bara hava arbeitt í 32 av teimum. Helst er hetta ikki eitt val, heldur samanskrúvingin av íleguni, anatomiska løðingin, sum skrykkir so ymiskt í hold og heila. Hann spardi ongantíð seg sjálvan, gekk altíð fremstur. Ivaleyst hevði hann sum øll vit deyðiligu onkrar skavankir, koblaði onkra løtuna burtur frá hesum ekstremt harða arbeiðslívinum, sum hevði slitið kroppin upp í nakka. Rendi seg okkurt andarhaldið í Skallagríms Egil, sum vísusangarin kári p. so skemtiliga kann lýsa tær løturnar, ið sanniliga eisini kunnu vera góðar. Kortini kámar hetta alt als ikki fyri, at maðurin var ein brandur og ein bjørn sum sjálvstøðugur vinnurekandi dastið av lívinum, og tað krevur sanniliga sín mann.
Hann var ikki funktionertýpan. Hevði helst verið vorðin óður í høvdinum, skuldi hann sitið dagin langan aftanvert eitt skrivaraborð við sátum av pappírum. Hann treivst best á frontinum, sum generalur á hermótinum. Magnus Dam Jacobsen rør í bókini framundir, at kendi skiparin hjá Jack London, Ulf Larsen, onkuntíð hevur verið uppi og vent niðri á banjaranum á Kongshavn. Kanska hava teir báðir Niclas umrøtt hesa útdoyggjandi rasuna. Andsagnirnar hittast, táið Ulf finnur hitt heimsfjara, blóðleysa og forfínaða andsmenni, Van Veyden, í tokuni á Thames ánni í San Francisco. Van Veyden gerst kokkadrongur. Og Magnus heldur fram: “Eyguni lýsa sum mureldar, Veyden skilir einki. Skilir ikki, at Ulf Larsen er Gud og Djevul og hevur viðurkent hetta. At skipið er hansara kongadømi, jørðin øll. At hann trýr uppá viljan, tað einstaka menniskjað. At eitt menniskja fyrst og seinast bert hevur ein vin, seg sjálvan. At evnini eru, at síggja tættirnar í sjálvum sær. Sjálvur at flætta sær togendar og spleisingar. Ulf Larsen er handan allan eyman og sentimentalan romantik. Hann sær verðina, sum ein bardaga, eitt ørgrynni av møguleikum.”
Góður mundi hann kortini vera at vera við, Niclas, tí menn hava siglt saman við honum í mansaldrar, teir stóðu við lúnningina á morgni og á seinum náttartíma, sveiggjaðu við maritimu broytuni, konverteraðu sandin úr havsins djúpu námum til stórar havnir, skúlar og sethús í óteljandi tali, - men nú var fjørðurin rógvin. Kapprógvingin á føroyskum firðum og vágum, eitt nú við Tjaldrinum á ungum árum, táið vundið varð burturúr øllum, og kapprógvingin ímóti egnum evnum, hóast tey vóru óvanliga máttmikil, er nú søga. Niclas er farin um jarðisku sýnina, nú stóðu innsiglingarvitarnir yvir eitt, og hann smoygdi sær varisliga inn um tær himmalsku grindir, og situr nú við føtur Hansara, sum øllum ræður. Friður verið við minninum um frægan mann.
Skoðandi út ígjøgnum gluggan, her á Havnarskrivstovuni, vetrarniðan kámar alt fyri eygunum, síggjast ljósini um keysingina á Burgundiu framvegis skyggja sum mureldar í sævarmálanum. Friður er á henni og eitt ávíst sorgblídni, dandar saman við æðunum á floti, men samstundis liggur hon sum eitt súmbol um, at tað kann grógva um gangandi fót. Efturburðurin Bárður tók handverkið upp eftir pápan og synirnir Álvur, Anfinn og Jan hava ment virksemið hjá abbanum og pápanum munandi hesi seinru árini. Sigla um Norðurhøv á seks kjølum og á høvuðsskrivstovuni úti á Rókalandinum logar í kertum frá morgni til myrkurs, og frekvensurin á goymsluni við alskyns sandsløgum er vaksandi. Grabbað verður til og frá, hildið verður fast um tað kenda gebetið, samstundis sum sjónin, víðsjónin, skoðar út í hina stóru havsbrúgv.
Tað eru tey, sum ikki hava livað til fánýtis.
