Kommunusamanlegging: Sterkari lokalt fólkaræði og økismenning
Gongdin higartil
Samanlegging av føroysku kommununum hevur verið fyrireikað og viðgjørd politiskt í 20-25 ár. Fleiri kommunusamanleggingar eru framdar higartil. Tær eru tó ikki gjørdar, sum ein skipað tilgongd við politiskum semjum í løgtinginum, men eru gjørdar á sjálvbodnum grundarlag. Tí hevur tað verið upp til kommunurnar at gera av og til landsstýrið at góðkenna einstøku samanleggingarnar. Sostatt eru flestu samanleggingar farnar fram meira tilvildarliga, eitt nú í kreppustøðum. Og samanleggingar eru gjørdar, uttan at gjørt er eitt greitt uppgávu- og ábyrgdarbýti millum land og kommunur, og uttan at økini eru fastløgd í tali og samanhangi.
Í okkara grannalondum verður samfelagsbygnaðurin viðgjørdur leypandi. Í eitt nú Norra, Íslandi og Danmark eru umfatandi samanleggingar gjørdar fyri nógvum árum síðan. Hesi lond brúka nú tíð og orku uppá at menna eindirnar og økini. Hetta verður gjørt við at fylla út uppgávur, arbeiða við nýskapan og seta mál fyri at taka ímóti framtíðar avbjóðingum.
Tað er enn ikki politisk semja um at leggja kommunur saman við lóg. Henda samgonga hevur tí valt at gera eina vegleiðandi fólkaatkvøðu, har borgararnir í einstøku kommunum fáa høvi at siga ja ella nei til samanlegging í teirra øki.
Hví samanlegging
Tað eru nógvar góðar grundir til at skipa samfelagið við stórum og sterkum kommunalum eindum. Tað snýr seg um at hava búskaparliga og umsitingarliga burðardyggar eindir, sum kunnu geva borgarunum bestu tænasturnar og best møguligt røkja uppgávurnar í nærumhvørvinum. Hugtakið burðardygd verður eisini brúkt í mun til rationalisering, effektivisering og dygd í almennum uppgávuloysnum.
Eins og Føroyar eru í kapping við umheimin, so eru kommunur og øki í landinum í veruleikanum í einari kapping um borgaran. Krøvini hjá borgarunum eru alsamt vaksandi, og borgarin velur tað øki ella kommunu, har tað er best at liva og virka - búskaparliga og sosialt. Smærri kommunalar eindir hava nógv truplari við at lúka hesi vaksandi krøv, halda fast við og draga at sær fólk. Sostatt vil ætlaða broytingin í samfelagsbygnaðinum verða við til at tryggja okkara vælferðarsamfelag.
Í løtuni er lokala fólkaræðið veikt mótvegis landsmyndugleikunum. Fyri at fáa eitt demokrati at virka nøktandi, er neyðugt við einum ávísum størri fólkagrundarlagi í einari eind. Hetta vil skapa dynamikk og virka mennandi á lokala fólkaræði. Fleiri fólk fáa høvi at taka lut og fáa ávirkan á viðurskiftini í lokaløkinum. Gerast kunnu samanberingar millum medborgarar, og borgarar fáa størri ávirkan á fleiri viðurskifti. Eisini fær veljarin fleiri valevnir at velja ímillum í einari størri kommunalari eind.
Økismenning
Kommunurnar hava í nógv ár ynskt økismenning. Men grundarlagið og einasti møguleikin, sum gevur hugtakinum økismenning veruligt innihald, er kommunusamanlegging. Tað røkkur ikki á mál við bara betri infraskipan og sjálvbodnum óformligum samstarvi. Kommunusamanlegging og økismenning er við til at skapa betri grundarlag fyri vinnuligum virksemi og búskaparvøkstri, sum aftur minkar um arbeiðsloysið og harvið skapar fólkavøkstur.
Hvør kommuna hevur í dag eina sjálvstøðuga umsiting við lutfalsliga stórum útreiðslum til starvslønir og aðrar rakstrarútreiðslur. Tískil megna tær smærru kommunurnar ikki at átaka sær størri og meira krevjandi uppgávur. Uppgávur, sum eiga at liggja hjá einari kommunu og tætt at borgarunum. Sostatt kunnu stórir rakstrarfyrimunir fáast og sterkari fakligar umsitingar uppbyggjast. Samstundis verður møguleiki at spara í umsiting, og peningur verður leysgivin til at brúka til tænastur beinleiðis til borgaran, so meira fæst fyri minni. Harafturat kunnu størri kommunalar eindir og øki standa seg betri ímóti eitt nú møguligum búskaparkreppum.
Við verandi samanbinding av økjum og oyggjum við tunlum og vegum er tað spill av tilfeingi, at gjørdar verða stórar íløgur í anlegg av ymiskum slag í kommunum, sum liggja lið um lið - dupultíløgur. Við størri kommunalum eindum kunnu gerast færri og meira dygdargóð anlegg. Harumframt kunnu tær størri eindirnar gera nýggjar íløgur, sum tær annars ikki megnaðu at gera hvør sær.
Virkisætlan
Tað verður eftirlýst ein virkisætlan, um hvat skal henda eftir fólkaatkvøðuna. Landsstýrið arbeiðir við at gera eina ítøkiliga virkisætlan og greiðar karmar fyri, hvat víðari skal henda eftir einari fastari tíðarætlan. Talan verður um eina drúgva tilgongd, áðrenn komið verður á mál. Hinvegin er greitt, at eldraøkið verður lagt út til kommunurnar at umsita longu í 2014, og fólkaskúlin seinni í valskeiðnum. Landsstýrið arbeiðir eisini við einum leisti fyri, hvussu uppgávu- og fíggjarliga ábyrgdarbýtið annars skal síggja út, herundir gera eina útjavningarskipan fyri at tryggja líka vælferðartænastur til allar borgarar.
Eg farið tí at heita á allar føroyingar um at fara á val í morgin 3. mai.
Kaj Leo Holm Johannesen
løgmaður
